Gottland

Jak już wcześniej pisałam, zaczęłam nadrabiać zaległości w lekturze książek Mariusza Szczygła, którego bardzo cenię. „Gottland” właściwie zaczęłam szybciej, ale skończyłam później. Bez bicia przyznam, że podobała mi się mniej niż opisywany trzy wpisy temu zbiór reportaży „Niedziela, która zdarzyła się w środę”. Jednak ta moja opinia w żadnej mierze nie oznacza, że uważam tę książkę za gorszą. Po prostu tematyka reportaży (przemiany społeczne w Polsce lat 90.) była mi o wiele bliższa, a przecież nie od dziś wiadomo, że najbardziej lubimy to, co już znamy.

„Gottland” natomiast to pierwsza książka Mariusza Szczygła poświęcona Czechom. I choć Czechy najczęściej kojarzą się nam, Polakom, z dobrym humorem, spokojną radością życia i śmiesznym językiem, w tej książce niewiele znajdziemy do śmiechu. Właściwie sama poczułam się trochę zaskoczona. Reportaże zawarte w tym zbiorze dotyczą głównie przeszłości. Pamiętam, jak rodzice mi opowiadali, że gdy w czasach komuny jeździli do Czech, byli zaskoczeni, jak silny komunizm tam panuje. I właściwie o tym jest „Gottland” – o czasach komunizmu (ale także innej opresji, np. okupacji nazistowskiej) w Czechach i o tym, jak w tej rzeczywistości odnajdywali się Czesi (a właściwie wtedy Czechosłowacy). Znajdziemy tu i osoby, które doskonale potrafiły się przystosować i jeszcze z tego korzystać (pisarz-kameleon), jak i osoby, które postawione przed konfliktem moralnym wybierały uczciwość wobec siebie, narażając w ten sposób swoją karierę czy rodzinę (Marta Kubišova). Reportaże te przełamują więc stereotyp Czechów jako narodu oportunistycznego i pokazują, że nic nie jest czarno-białe. Niby truizm, ale zaskakująco łatwo przyjmujemy gotowe matryce, do których dopasowujemy rzeczywistość. Dlatego tak ważne jest, żeby powstawały takie książki i żeby je czytać – bo w ten sposób możemy lepiej poznać i zrozumieć świat i liczyć na to, że i nas ktoś kiedyś zrozumie.

Co jest najciekawsze w tej książce, to zupełna bezstronność autora. Mariusz Szczygieł pisze tak, że nikogo nie osądza, że zawsze pokazuje dwie strony medalu, że nie daje czytelnikowi gotowego rozwiązania. Dla mnie to jest po prostu genialne! W jednym wywiadzie (chyba w programie „Xięgarnia”) Mariusz Szczygieł opowiadał, że po opublikowaniu w Czechach reportażu o Tomaszu Bacie (założycielu firmy obuwniczej „Bata”), który to reportaż znajduje się w „Gottlandzie”, dostał bardzo wiele listów od oburzonych czytelników. Przy czym jedno oburzali się na to, że takiego potwora i wyzyskiwacza przedstawił w ludzkim świetle, a drudzy – że takiego dobrego człowieka pokazał jako potwora i wyzyskiwacza.

W tym kontekście wart przytoczenia wydaje mi się fragment z „Momentu niedźwiedzia”, który też niedawno czytałam: „Postulat >>opisywania rzeczywistości<< zawsze rozbraja mnie swoją naiwnością, pobrzmiewa w nim bowiem solipsystyczna postawa tego, kto go zgłasza. Jaką rzeczywistość? Którą? W gruncie rzeczy należałoby ten postulat czytać jako wezwanie do opisania rzeczywistości tego, kto ów postulat zgłasza. Ale to nie jest możliwe, nie da się przecież opisać czyjegoś świata. Wystarczy poczytać dzienniki ludzi żyjących w jednym miejscu i jednym czasie.” (Olga Tokarczuk, „Moment niedźwiedzia”, Warszawa 2012, s. 130)

Czy wobec tego Mariusz Szczygieł potrafił dokonać niemożliwego? Chyba tak!

Tytuł: Gottland

Autor: Mariusz Szczygieł

Wydawnictwo: Czarne

Rok wydania: 2011

Liczba stron: 244